انواع تمدید مدت قرارداد
بعد از نگارش بخش اول از ماده مدت که بیانگر بازه زمانی اعتبار یا مدت زمان اجرای کار می باشد، نوبت به درج چگونگی تمدید قرارداد می رسد. تمدید مدت قرارداد تنها با اراده طرفین محقق نمی شود بلکه می تواند بموجب وقوع حوادث و اتفاقات قراردادی هم وقوع یابد. در این یادداشت به مواردیکه به تمدید مدت قرارداد منجر می شود می پردازیم.
انواع تمدید مدت قرارداد:
1- توافق طرفین
قاعدتا طرفین قرارداد می توانند تصمیم به تمدید قرارداد بگیرند. معمولا هم در متن ماده مدت بدین گونه نگارش می گردد که :«مدت قرارداد از تاریخ ... تا تاریخ ... تعیین گردید که با توافق طرفین قابل تمدید می باشد.» بدیهی است که نگارش بخش اخیر ماده موصوف، زائد به نظر می رسد؛ چراکه طرفین، حتی با عدم درج چنین عبارتی، حق تمدید قرارداد را با توافق دارند. اما یک نکته برای قراردادنویسان باید مورد توجه باشد. درصورت توافق طرفین بر تمدید قرارداد، برخی آثار و مسوولیتهای قراردادی تحت تاثیر این تمدید قرار می گیرند. مثلا درصورتیکه یکی از طرفین قرارداد، در ایفای تعهدات قراردادی خود تاخیر داشته باشند، با تمدید قرارداد، به صورت ضمنی حق مطالبه خسارت تاخیر در ایفای تعهدات قراردادی ساقط می گردد.
2- تمدید خودبخودی
یکی از ابزارهای تمدید قرارداد، تمدید خودبخودی است. فرض کنید که بخواهید بابت همکاری بلند مدت با طرف قرارداد، ماده مدت را نگارش کنید. استفاده از تمدید توافقی، ابزار خوبی نیست؛ چراکه هر یک از طرفین می تواند در پایان مدت قرارداد با تمدید موافقت ننماید؛ هرچند ضمانت اجرای قرارداد داشته باشیم. برای تامین این نیاز، می توانیم از راه تمدید خودبخودی استفاده نماییم. به این مثال توجه کنید: «اين قرارداد به صورت خودبخود براي دوره هاي يكساله تمديد مي شود؛ مگر اينكه هريك از طرفين حداقل چهار ماه قبل از انقضاي آن از طريق وسايل ارتباطي مناسب كه تاريخ رسيد را به وضوح نشان دهد، عدم ادامه کار پس از انقضای مدت قرارداد در سال جاری قرارداد را اطلاع دهد.» بر مبنای این نوع از نگارش، قرارداد به صورت خودبخودی و بدون نیاز به ابراز اراده یا اتخاذ تصمیم جدید از سوی طرفین، تمدید می گردد. برای جلوگیری از تمدید خودبخودی این نوع از قرارداد، باید تشریفات مورد توافق در قرارداد را قبل از انقضای مدت قرارداد رعایت نمود.
3- تمدید یکطرفه
یکی از راهکارهای دیگر، برای تمدید قرارداد، پیش بینی تمدید قرارداد با اعمال اراده یکی از طرفین قرارداد است. به عبارت دیگر، یکی از طرفین به طرف دیگر برای تمدید قرارداد وکالت می دهد. این نوع از تمدید معمولا به صورت محدود و در شرایط خاص در قراردادها درج می گردد. این نوع از تمدید کمتر مورد توافق طرفین قرار می گیرد ولی در جاییکه منافع ملی در اجرای یک قرارداد مد نظر باشد، شاید بتوان درج چنین اختیاری را قابل توجیه دانست. مثلا در یک قرارداد حفاری چاههای نفت و گاز، پیمانکار نباید محق باشد حتی با انقضای مدت قرارداد، از حفاری چاه در حال حفاری دست بکشد؛ چراکه به چاه نفت آسیب جدید وارد می شود.
4- تمدید تبعی
برخی اتفاقات قرارداد موجب تمدید قرارداد می شوند؛ بدون اینکه نیاز به توافق بعدی طرفین باشد. یکی از این اتفاقات، فورس ماژور است. درصورت بروز این اتفاق در حین اجرای تعهدات قراردادی، قرارداد با تعلیق مواجه می شود و هر یک از طرفین نسبت به تعهدات خود تا تاریخ رفع حادثه فورس ماژور، معاف هستند. بدیهی است که اگر این حادثه مرتفع گردد، طرفین قرارداد به ایفای تعهدات قرارداد باز می گردند. دراینصورت، دوره ای که طرفین منتظر رفع یا عدم رفع حادثه فورس ماژور هستند (این دوره به دوره انتظار شهرت دارد)، باید به مدت قرارداد اضافه گردد. این نوع از تمدید به تبع حادثه ای رخ می دهد که موجب تعلیق قرارداد شده است. این نوع از تمدید، خود بر دو نوع است:
الف- تعلیق، غیر ارادی است. این نوع از تعلیق، زمانی رخ می دهد که حادثه ای خارج از اراده طرفین موجب تعلیق قرارداد گردد. مانند فورس ماژور یا مواجهه به اشیاء عتیقه در حین گودبرداری یک زمین.
ب- تعلیق، ارادی است. این نوع عم بموجب ماده ای تحت عنوان «تعلیق» در قراردادها محقق می گردد. بموجب این ماده که در یادداشتهای بعدی خواهد آمد، یکی از طرفین قرارداد تصمیم به تعلیق ارادی اجرای تعهدات قرارداد گرفته و قرارداد را در یک بازه مجاز توافقی به تعلیق می برد.
5- تمدید قانونی
تنها جاییکه قانونگذار بدون نیاز به اراده طرفین، تمدید قرارداد را فرض می نماید، ماده 501 قانون مدنی می باشد. بموجب این ماده :« اگر در عقد اجاره مدت بطور صریح ذكر نشده و مالالاجاره هم از قرار روز یا ماه یا سالی فلان مبلغ معین شده باشد اجاره برای یكروز یا یكماه یا یكسال صحیح خواهد بود و اگر مستاجر عین مستاجره را بیش از مدتهای مزبوره در تصرف خود نگاه دارد و موجر هم تخلیه ید او را نخواهد موجر به موجب مراضات حاصله برای بقیه مدت و به نسبت زمان تصرف مستحق و اجرت مقرر بین طرفین خواهد بود.»
6- تمدید ضمنی
این نوع از تمدید، زمانی محقق است که طرفین بدون توجه به انقضای مدت قرارداد، بر پایه قرارداد، به ادامه ایفای تعهدات قراردادی می پردازند. در واقع طرفین قرارداد، بموجب رفتار قراردادی خود (Contractual Behavior) قرارداد را تمدید نموده اند.